Παναγία Κερά Κριτσάς
Ένα από τα πιο διάσημα Bυζαντινά μνημεία της Kρήτης (13ος - 14ος αι.) βρίσκεται στην τοποθεσία Λογάρι, 1 χλμ ανατολικά της Kριτσάς. Είναι τρίκλιτος ναός, με τρούλο στο κεντρικό κλίτος της Παναγίας. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο και το νότιο στη Αγία Άννα. Τα κλίτη ιδρύθηκαν σε διαφορετικές περιόδους.
Αν δεν σας θυμίζει κάτι η εκκλησία αυτή, σας λέμε ότι την έχετε δει σίγουρα, εκτός αν δεν έχετε δει την πασίγνωστη Ελληνική ταινία «Η νεράιδα και το παλικάρι» (Βροντάκηδες και Φουρτουνάκηδες) που γυρίστηκε στην περιοχή του Αγίου Νικολάου το 1969. Είναι η εκκλησία που χρησιμοποιείται σε πολλά από τα πλάνα της ταινίας (στους τουφεκισμούς της Αλίκης Βουγιουκλάκη όταν μαθαίνει ότι ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ είναι ο γιος του οικογενειακού «εχθρού», αλλά και στις σκηνές του κρυφού γάμου και με το δηλητήριο). Σε μια από τις πολλές μελλοντικές επαναλήψεις της ταινίας παρατηρήστε την εκκλησία και τα πλάνα μέσα κι έξω από αυτή.
Το κεντρικό κλίτος χρονολογείται στο 13ο αιώνα και οι τοιχογραφίες του εικονίζουν σκηνές από το Ευαγγέλιο. Οι μορφές είναι αυστηρές και επιβλητικές αρχαΐζουσας τεχνοτροπίας. Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης ήταν η Πλατυτέρα. Στην καμάρα του Βήματος εικονίζεται η πολυπρόσωπη Ανάληψη και χαμηλά πίσω οπό την Αγία Τράπεζα, οι συλλειτουργούντες αρχιερείς. Στον τρούλο εικονίζονται τέσσερις; άγγελοι και από κάτω τέσσερις εορτές από το Δωδεκάορτο (Βάπτιση, Υπαπαντή, Έγερση Λαζάρου και Βαϊοφόρος). Στο τύμπανο είναι 12 προφήτες και στα σφαιρικά τρίγωνα οι Ευαγγελιστές. Στη δυτική καμάρα σε οχτώ μεγάλους πίνακες εικονίζονται οι σκηνές: Βρεφοκτονία, Γέννηση του Χριστού, Μυστικός Δείπνος, Άγια των Αγίων, Συμπόσιο του Ηρώδη και Εις ΄Αδου Κάθοδος. Στο δυτικό τοίχο εικονίζεται η Σταύρωση, και από κάτω οι τιμωρίες των κολασμένων. Στους κάτω τοίχους ολόσωμοι αυστηροί Άγιοι (ξεχωρίζει ο Άγιος Γεώργιος). Στο βορειοδυτικό πεσσό εικονίζεται ο δημοφιλής στην Κρήτη δυτικός Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης.
Το νότιο κλίτος της Αγίας Άννας χρονολογείται στο 14ο αιώνα και οι τοιχογραφίες που είναι από τις πιο σημαντικές στην Κρήτη. Οι μορφές εικονίζονται ζωγραφισμένες με καθαρές γραμμές σε ευρύχωρα πλαίσια. Σε 14 ορθογώνιους πίνακες σε δύο ζώνες εικονίζονται σκηνές από Το Βίο της Αγίας Άννας και της Παναγίας, από τα θεομητορικά απόκρυφα ευαγγέλια, που δεν συνηθίζονται στη βυζαντινή ζωγραφική: η Οικία του Ιωακείμ, η Προσευχή της Άννας, η Γέννηση της Θεοτόκου, το Ύδωρ της Ελέγξεως, η θλίψη του Ιωσήφ και η Θεοτόκος Πύλη Κεκελεισμένη. Στο τεταρτοσφαίριο εικονίζεται η Αγία Άννα ως Πλατυτέρα. Στο δυτικό τοίχο είναι η χορηγική και κτητορική τοιχογραφία με την επιγραφή: "Χωρίον της Κριτζέας και Αντώνιος Λαμέρας".
Στο βόρειο κλίτος του Αγίου Αντωνίου (του 14. αιώνα) εικονίζεται ο Χριστός Παντοκράτωρ και από κάτω οι συλλειτουργούσες Αρχιερείς και οι ένθρονοι Απόστολοι. Στο βόρειο τοίχο εικονίζεται η οικογένεια του κτήτορα Γ. Μαζηζάνη, καθώς και ενδιαφέρουσες προσωπογραφίες με τη χαρακτηριστική ενδυμασία της εποχής. Στην καμάρα απεικονίζεται με μεγαλειώδη και αποκαλυπτικό τρόπο η μεγάλη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας ( Απόστολοι, τάγματα αγγέλων, μάρτυρες και όσιοι, ο Άγγελος που σαλπίζει την έλευση του Χριστού, η γη και η θάλασσα προσωποποιημένες που αποδίδουν στην κρίση τους νεκρούς τους, η Ψυχοστασία, οι κολασμένοι και ο πολυσύνθετος φυσιοκρατικά ζωγραφισμένος Παράδεισος.
