Φαράγγι Χα
Το επιβλητικό Φαράγγι του Χα θεωρείται το ωραιότερο τεχνικό φαράγγι της Κρήτης. Σχηματίζεται στη δυτική πλευρά του Όρους Θρυπτής και μεταφέρει τα νερά που συγκεντρώνονται στο οροπέδιο της Θρυπτής στον ισθμό της Ιεράπετρας, τα οποία στη συνέχεια χύνονται στην παραλία της Παχειάς Άμμου. Η είσοδος του φαραγγιού βρίσκεται κάτω από το Βυζαντινό εκκλησάκι της Αγίας Άννας σε υψόμετρο περίπου 800μ, δίπλα στο Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 που ενώνει το μινωικό οικισμό της Βασιλικής με τη Θρυπτή. Η έξοδός του, που από μακριά θυμίζει μαχαιριά που έχει κόψει το βουνό στα δύο, βρίσκεται σε υψόμετρο 100μ, δίπλα στο χωριό Μοναστηράκι.
Το φαράγγι είναι τεχνικό, δηλαδή στην κοίτη του σχηματίζει καταρράκτες και η διάσχισή του απαιτεί εξοπλισμό καταρρίχησης φαραγγιών και ειδική εκπαίδευση. Η πρώτη κατάβαση του έγινε το 1987 από τους Σταύρο Λαζαρίδη, Βλάση Χατζηπαναγιώτου και Χρόνη Αματζίδη. Το φαράγγι έχει ασφαλιστεί με ρελέ από τους σπηλαιολογικούς συλλόγους της Κρήτης. Έχει 33 καταβάσεις, με τη μεγαλύτερη να έχει ύψος 35μ. Το χειμώνα μέσα στο φαράγγι υπάρχουν πολλές λίμνες και αρκετές φυσικές τσουλήθρες. Το πλάτος του σε πολλά σημεία είναι μόνο τριάντα εκατοστά και σε άλλα δεν ξεπερνά τα τρία μέτρα. Δεξιά και αριστερά ορθώνονται κατακόρυφοι γκρεμοί σε ύψος από 200 ως και 400 μέτρα, αποκλείοντας οποιαδήποτε δυνατότητα διαφυγής από τα πλάγια. Στο τελευταίο ένα τρίτο του φαραγγιού, χύνεται ο καταρράκτης από το παραφάραγγο του Μάστορα (215μ), ο οποίος είναι από τους ψηλότερους γνωστούς στην Ελλάδα κι αυξάνει την ποσότητα του νερού. Συχνό είναι το φαινόμενο μέχρι εκείνο το σημείο ο Χα να είναι στεγνός και από εκεί και μετά να έχει μεγάλες ποσότητες νερού.
Μικρή γεύση από τη μαγεία του φαραγγιού χωρίς εξοπλισμό, μπορεί να πάρει κάποιος προχωρόντας λίγο προς το εσωτερικό του από την έξοδό του στο Μοναστηράκι. Με λίγο προσοχή μπορεί να περπατήσει στη βόρεια πλευρά και να φτάσει ως το σημείο που σχηματίζεται μια όμορφη λίμνη στη βάση του τελευταίου καταρράκτη. Εντύπωση προκαλούν τα πετρώματα με τους παράλληλους έντονους χρωματισμούς. Λίγο παρακάτω από την έξοδο συναντάμε τους ερειπωμένους νερόμυλους που άλεθαν παλιά τα σιτηρά.
Η ονομασία του προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «χάσκω», που σημαίνει σχηματίζω χάσμα, άνοιγμα και συναντάται κι σε άλλα φαράγγια (Χαυγάς, Χαυγούδι κλπ). Μια ενδιαφέρουσα λαϊκή παράδοση συνδέει την ονομασία του Χα με την ονομασία του χωριού «Γρας», το σημερινό οικισμό Άγιο Στέφανο. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κάποτε οι Σαρακηνοί προσπάθησαν να καταλάβουν το φρούριο του Αγίου Στεφάνου. Αφού δε μπορούσαν να το καταλάβουν, συνέλαβαν μια γριά και της ζήτησαν να τους δείξει τη μυστική είσοδο του φρουρίου. Η γριά τους οδήγησε βαθιά σε ένα βάραθρο και κατέβηκε πρώτη με τους Σαρακηνούς να ακολουθούν. Όταν κατέβηκαν μέχρι ένα σημείο που δεν είχε γυρισμό, τους είπε «Ξαναβγείτε εδά» και οι πανικόβλητοι Σαρακηνοί κατρακύλησαν στο κενό. Παρέσυραν και τη γριά, η οποία άρχισε να γελά καθώς έβλεπε τον σκοπό της να εκπληρώνεται. Το βάραθρο αυτό συγκοινωνούσε με τη χαράδρα του Χα, κι έτσι οι άνθρωποι της περιοχής άκουσαν το «Χα, χα, χα» της γριάς, δίνοντας το όνομα Χα. Σύμφωνα με μια δεύτερη παράδοση, το όνομα προέρχεται από την ιστορία ενός βοσκού στην έξοδο του φαραγγιού που φώναζε «Χα χα» στα ζώα του για να σηκωθούν και ο ήχος αντηχούσε μέσα από τη χαράδρα.
Ένας μύθος λέει πως στα έγκατα του χάους, στην καρδιά του Χα, είναι θαμμένο ένα άρμα χρυσό, που το σέρνουν αλόγατα χρυσά. Και είναι χρυσά τα σκοινιά του, διαμαντένια τα πλουμίδια του. Λαμπιρίζουν τόσο στον ήλιο που θα θαμπωθεί η Κρήτη όταν κάποιος τολμηρός Κρητικός βρει το χρυσό άρμα. Για να πάει κανείς ως εκεί που βρίσκεται πρέπει να δεθεί με σκοινιά και να γλιστρήσει στο βράχο.
