Αστερούσια

Ο σπηλαιώδης ναός της Παναγίας στη Βήθανο βρίσκεται σε πανοραμική τοποθεσία σε μια απόκρημνη πλαγιά του φαραγγιού της Λούτρας, στην περιφέρεια του χωριού Κρότος. Είναι αφιερωμένος στην Ζωοδόχο Πηγή και πάνω από την είσοδο του ναού σώζεται η χρονολογία 20-5-1765, χωρίς όμως να αναφέρεται συγκεκριμένη οικοδομική εργασία.

Ο οικισμός έχει μεγάλη ιστορία και αρκεί μια βόλτα μέσα στα άναρχα στενά του για να το αντιληφθεί κανείς. Το όνομα του το χωριό το παίρνει από τους 3 βυζαντινούς ναούς που υπήρχαν εδώ και χρονολογούνται από τον 14ο αιώνα, τότε που τα απομονωμένα Αστερούσια όρη αποτέλεσαν ένα από τα σημαντικότερα ερημητήρια της Κρήτης.

Ανάμεσα στις Στέρνες και τη Μονή Κουδουμά, πάνω στα άγρια Αστερούσια Όρη, συναντάμε τον εγκαταλελειμμένο οικισμό και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Η εκκλησία υπήρξε μετόχι της μονής Κουδουμά και ο οικισμός αναφέρεται από το 1577.

Η ερειπωμένη σήμερα μονή του Αγίου Δημητρίου ανήκει στην κοινότητα του Αχεντριά και παλαιότερα ήταν οικισμός. Από το Βυζαντινό μοναστήρι στέκει ακόμη ο ναός του Αγίου Δημητρίου με πολύ παλιές αγιογραφίες. Στο προαύλιο του ναού υπάρχουν τα ερείπια από τα κελιά των μοναχών.

Ο ναός της Παναγίας Γοργοεπήκοου βρίσκεται στην επικράτεια του χωριού Πηγαϊδάκια, κοντά στην αρχή του ρέματος που καταλήγει στην παραλία της Καραβόβρυσης στους Καλούς Λιμένες.

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα βρίσκεται στην τοποθεσία Κακά Πηλά και κτίστηκε τον 14-15ο αιώνα. Ο ναός που αποτελεί μετόχι της Μονής Παναγίας Οδηγήτριας φέρει εξαιρετικές τοιχογραφίες στο εσωτερικό του.

Ένας μικρός οικισμός στον οποίο η ύπαρξη πηγών ευνόησε την ανάπτυξή του, ήταν ο οικισμός στου Γουλή το Μετόχι, κυρίως γνωστός στους βοσκούς κυρίως ως Βορινός Άγιος Νικήτας. Η κοινή ονομασία του οικισμού οφείλεται στο γραφικό ναό του Αγίου Νικήτα, ίσως καθολικό παλαιάς μονής.

Λίγα μέτρα ανατολικά των Άνω Καπετανιανών, πάνω στο δρόμο που οδηγεί στον Άη Γιάννη, συναντάμε τον μεγάλο μονόχωρο ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Ενώ εξωτερικά θυμίζει σύγχρονη εκκλησία, στο εσωτερικό του ο επισκέπτης θα εντυπωσιαστεί από τις τοιχογραφίες που χρονολογούνται στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Παρά την φθορά που έχουν υποστεί από το χρόνο, εξακολουθούν να αποτελούν εξαίσιο δείγμα εκείνης της περιόδου. Πάνω στους τοίχους υπάρχουν χαράγματα από τους διάφορους περιηγητές.