Παρελθόν

Στο Κόκκινο Μετόχι (δίπλα στον Δραπανιά) της επαρχίας Κισσάμου και στη θέση Τρεβιζανά σώζονται τα ερείπια της ενετικής βίλας του Trevisan.

Λίγο έξω από το χωριό Πρινιάς Μαλεβιζίου στο Ηράκλειο, στην περιοχή που ονομάζεται Πατητήρια μας περιμένει μια πολύ ευχάριστη έκπληξη. Πρόκειται για μια περιοχή με διάσπαρτα μεσαιωνικά πατητήρια σταφυλιών που έχουν όλα τους λαξευτεί στο μαλακό ασβεστόλιθο της περιοχής. Τα πατητήρια αυτά είναι η απόδειξη της πανάρχαιας οινικής παράδοσης της περιοχής που από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έβγαζε κρασιά ξακουστά σε όλο τον κόσμο. Τα εδάφη και το υψόμετρο της περιοχής αυτής θεωρούνται ιδανικά για την καλλιέργεια οινοποιήσιμων ποικιλιών σταφυλιού κάτι που οι πρόγονοί μας είχαν καταλάβει με αποτέλεσμα να γεμίσουν την περιοχή με αμπελώνες.

Δημιούργημα των ανθρώπων στην αγκαλιά της φύσης, ο Βενετσιάνικος μοναστηριακός νερόμυλος του Στύλου, ήταν ο μεγαλύτερος νερόμυλος της Κρήτης με 5 στόμια εξόδου του νερού και ο μοναδικός που λειτουργούσε με βαγένια τα οποία έφερναν το νερό στις φτερωτές αξιοποιώντας στο έπακρο τον ποταμό Κοιλιάρη (ή Κυλιάρη).

Νότια της Απτέρας βρίσκεται ο θολωτός τάφος του Στύλου, που ήρθε στο φως το 1961 (συλημένος) από τους Ν. Πλάτωνα και Κ. Δαβάρα. Πρόκειται για μνημειακό τάφο τοπάρχη της περιοχής, με κυκλικό, λιθόκτιστο θάλαμο και μακρύ, κτιστό δρόμο μήκος 20,80m.

Ο Αναύλοχος είναι απότομος ορεινός όγκος, ανατολικά του φαραγγιού του Σελλινάρι. Σε αυτό το αφιλόξενο μέρος έχουν εντοπιστεί ίχνη μεταμινωικού οικισμού (9-6ος αιώνας π.Χ.) με δεξαμενές, τείχη, τάφους και ιερό.

Ο πύργος του Μουζουρά είναι ένα τριώροφο αμυντικό οικοδόμημα της βενετοκρατίας ή το πιθανότερο της πρώιμης τουρκοκρατίας, που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.Ο πύργος έχει κτιστεί με την ίδια αρχιτεκτονική με τους πύργους στις γωνίες της οχύρωσης της μονής Γουβερνέτου κι είναι ένας απ’ τους ελάχιστους που σώζονται.

Κοντά στα χωριά Επισκοπή και Μουρτζανά Μυλοποτάμου, σε μια καταπράσινη κοιλάδα, στέκονται ακόμη τα ερείπια από τα σπίτια και τους νερόμυλους του χωριού Μούσες ή Μούσι. Στο χωριό αυτό συναντάμε τους πέντε νερόμυλους που εκμεταλεύονταν τα άφθονα νερά της περιοχής. Εδώ έφερναν τα σιτηρά τους για άλεσμα οι κάτοικοι των τριγύρω χωριών, ως την δεκαετία του 1950, που η σύγχρονη τεχνολογία παραγκώνισε τον παραδοσιακό τρόπο αλέσματος.

Πάνω από το χωριό Γωνιές Μαλεβιζίου συναντάμε τον όμορφο ανεμόμυλο του Μανουσάκη, που κτίστηκε το 1904 για το άλεσμα των σιτηρών. Ο αναστηλωμένος μύλος, πλήρως λειτουργικός, έπαυσε την εμπορική του λειτουργία το 1988, καθώς δε μπόρεσε να υπερνικήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις των καιρών.