Οροπέδιο Ομαλού
Το Οροπέδιο του Ομαλού βρίσκεται 38χλμ νότια της πόλης των Χανίων σε υψόμετρο 1.040 έως 1.250 μέτρων, περιτριγυρισμένο από τις υψηλές κορυφές των Λευκών Ορέων. Το οροπέδιο έχει να παρουσιάσει μια μοναδική σε ομορφιά όψη τον χειμώνα όταν πολλές φορές σκεπάζεται από τα χιόνια. Την άνοιξη χιλιάδες λογής λουλούδια, από κρόκους έως τουλίπες, καλύπτουν μεγάλο μέρος του, ενώ σε μερικά σημεία δημιουργούνται μικρά εποχικά λιμνία.
Παλαιότερα, λόγω της απομονωμένης και δύσβατης θέσης του, το οροπέδιο υπήρξε καταφύγιο και ορμητήριο των επαναστατών κατά τους δυόμισι αιώνες της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη, αλλά και σε όλους τους δύσκολους καιρούς, απέναντι σε κάθε ξένο κατακτητή. Επίσης, εδώ καλλιεργούσαν σιτηρά και πατάτες, ενώ υπήρχαν πολλές καλύβες βοσκών και "μιτάτα" (στοιχειώδη τυροκομεία) όπου παρασκευάζονταν το θαυμάσιο τυρί της περιοχής. Κατά τη γερμανική κατοχή στον Ομαλό λειτούργησε για κάποιο μικρό διάστημα και ένα μικρό αεροδρόμιο.
Σήμερα, από τον Ομαλό και συγκεκριμένα από την τοποθεσία Ξυλόσκαλο (υψόμετρο 1.250m), ξεκινά το μονοπάτι για την διάβαση του ξακουστού σε όλο τον κόσμο φαραγγιού της Σαμαριάς, το οποίο δέχεται χιλιάδες επισκέπτες τις ημέρες του καλοκαιριού. Εκεί βρίσκεται το δασικό φυλάκιο και ένα κέντρο πληροφόρησης για τα Λευκά Όρη και τον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς. Απέναντι και πάνω από το Ξυλόσκαλο ορθώνεται με μια άγρια περηφάνια το κακοτράχαλο βουνό του Γκίγκιλου (ή Σαπημένος) με την κορφή του στα 2.080 μέτρα όπου στα αρχαία χρόνια είχε κατά την παράδοση το θρόνο του ο Κρητογένης Δίας. Δυτικά από τον Γκίγκιλο στις κορφές της Αγκαθωπής (1.768 μ.) και Ψηλάφι (1.984 μ.) πιστεύεται ότι πραγματοποιούσε ο Δίας τις αρματοδρομίες του. Μάλιστα, στις κορφές της Αγαθωπής είχαν πραγματοποιηθεί παλαιότερα χιονοδρομικοί αγώνες.
Μια από τις ωραιότερες διαδρομές στα Λευκά Όρη είναι αυτή της ανάβασης στον Γκίγκιλο που απαιτεί δυόμισι ωρών πεζοπορία. Στα μισά της διαδρομής (μια ώρα πεζοπορία από το Ξυλόσκαλο) υπάρχει η πηγή Λινοσέλλι (Σελί των Ελλήνων) όπου στα 1.500 μέτρα ύψος το νερό τρέχει όλο το χρόνο παγωμένο και όπου υπήρχε στην αρχαιότητα γνωστό μαντείο. Λίγο πριν βρίσκεται το Δαιμονόσπηλιο, άντρο και βασίλειο των δαιμόνων κατά την παράδοση, γεμάτο θρύλους. Στον Γκίγκιλο έχουν χαραχθεί πολλές αναρριχητικές διαδρομές από Έλληνες και ξένους αλπινιστές, ενώ περισσότερα από δέκα σπηλαιόβαρθρα σχίζουν την επιφάνειά του. Το βαθύτερο, με 115 μέτρα κατακόρυφη κάθοδο, το συναντάμε κατά την ανάβαση στην κορφή.
Το ορειβατικό καταφύγιο Καλλέργη κοντά στον Ομαλό
Νοτιανατολικά του οροπεδίου, ένας ορεινός δρόμος πέντε χιλιομέτρων, οδηγεί στο ορειβατικό καταφύγιο του Καλλέργη, στα 1.680 μέτρα ύψος, από όπου η θέα προς το Βόρειο Κρητικό και το Νότιο Κρητικό Πέλαγος, το φαράγγι της Σαμαριάς ως και το νησί της Γαύδου είναι συγκλονιστική. Από εκεί μπορεί όποιος θελήσει να συνεχίσει την ορειβασία του διασχίζοντας κατά μήκος τα Λευκά Όρη μέχρι τα Σφακιά μέσω διαφόρων μονοπατιών, με γνωστότερο το Ε4 Ευρωπαϊκό μονοπάτι.
Όταν κατεβαίνουμε στο οροπέδιο, δεξιά μας, διανοίγεται το μεγάλο σπηλαιοβάραθρο Χώνος ή του Τζανή ο Σπήλιος, όπου είχε το λημέρι του τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο οπλαρχηγός Τζανής Μάρκος ή Φόβος μιας και ήταν πραγματικά ο φόβος και τρόμος του κατακτητή. Το σπηλαιοβάραθρο αυτό εξερευνήθηκε για πρώτη φορά από Χανιώτες και Γάλλους σπηλαιολόγους και το μήκος φτάνει σχεδόν τα δυόμισι χιλιόμετρα, η υψομετρική διαφορά από την είσοδό του τα 241 μέτρα και αποτελεί ουσιαστικά ένα τεράστιο κλειστό φαράγγι.
Χατζημιχάλης Γιάνναρης, ο θρύλος του Ομαλού
Απέναντι από την είσοδο του σπηλαίου Τζανή, πάνω στο μικρό ύψωμα βρίσκεται ο Πύργος και η εκκλησία του ξακουστού οπλαρχηγού και ημίθεου των Λευκών Ορέων, όπως είχε χαρακτηριστεί, του Χατζημιχάλη Γιάνναρη, του Λακκιώτη επαναστάτη που γεννήθηκε το 1833 και πέθανε το 1916. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης κηδεύτηκε με τιμές στρατηγού εδώ στον Ομαλό όπου ήθελε να ταφεί, στα παλιά του λημέρια. Ήταν μεγαλειώδης στην εμφάνιση και στην ψυχή και εχρημάτισε γενικός αρχηγός της επαρχίας Κυδωνίας Χανίων από το 1866 έως το έως το 1898. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης ήταν από τους πρωτεργάτες των εξεγέρσεων του 1855 και 1856 και τους κύριους συντελεστές της μεγάλης επαναστάτης του 1866-1869. Είχε φυλακισθεί πολλές φορές από τους Τούρκους, από τους οποίους πάντοτε κατόρθωνε να δραπετεύσει. Σε μια τέτοια δύσκολη και απίθανη απόδρασή του από το φρούριο του Φιρκά των Χανίων, το 1860, έταξε, μετά την επιτυχία της να χτίσει το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα εδώ στον Ομαλό, δίπλα στον πύργο του, όπου αργότερα έγινε και ο τάφος του. Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης ήταν για ένα διάστημα εξόριστος στην Οδυσσό της Ρωσίας. Το 1912 έγινε βουλευτής και μέλος της κυβέρνησης της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας. Την 1η Δεκεμβρίου του 1915 παρέδωσε τη σημαία στον βασιλέα των Ελλήνων να την υψώσει στο φρούριο του Φιρκά για την επίσημη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
