Κρήτη

Λίγο έξω από το χωριό Χουδέτσι Πεδιάδος Ηρακλείου και πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του Βαθυπέτρου βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Παντελεήμονος. Ψηλά στην πλαγιά ενός λόφου σε μία περιοχή που φέρει το εντυπωσιακό όνομα Θεργιά (θηρία στο κρητικό γλωσσικό ιδίωμα) έχει απεριόριστη θέα στις κοιλάδες του βόρειου Ηρακλείου.

Ανάμεσα στην Επισκοπή και στο Σγουροκεφάλι Πεδιάδος συναντάμε ένα όμορφο παρκάκι με πεύκα, στη μέση του οποίου υπάρχει ο ναός του Αφέντη Χριστού. Ο μικρός μονόχωρος ναός λειτούργησε ως καθολικό μικρής μονής που ήταν μετόχι της Μονής Αγκαράθου.

Ο Άγιος Αντώνιος βρίσκεται στο δυτικό άκρο του Αβδού και είναι μικρός μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός που κτίστηκε τον 13-14ο αιώνα. Ο ναός φέρει τοιχογραφίες των Εμμανουήλ και Ιωάννη Φωκά. Τις παραστάσεις χαρακτηρίζει η έντονη εκφραστικότητα των στάσεων και η μοναδική στην Κρήτη περίπτωση διχρωμίας σε όλη την τοιχογράφηση. Χρησιμοποιείται μόνο το κοκκινωπό-καστανό χρώμα με λίγο γαλάζιο μενεξεδί.

Ο πεντάκλιτος ναός, που ανακαλύφτηκε τυχαία το 1978, ήταν πολύ μεγάλων διαστάσεων, αποτελώντας το μεγαλύτερο ναό της Κρήτης. Ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Τίτο, αλλά μετά την καταστροφή του από σεισμό (670 μ.Χ.), μετεγκαταστάθηκε στο ναό που βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας. Δίπλα στο ναό υπήρχε μεγάλο βαπτιστήριο.

Στο ανατολικό άκρο του χωριού Μέλαμπες συναντάμε το Βυναντινό ναό της Αγίας Παρασκευής με τοιχογραφίες του 14ου αιώνα σε δύο φάσεις. Ο ναός είναι κτισμένος δίπλα σε πηγή με δροσερό νερό και σκεπάζεται από έναν μεγάλο πλάτανο. Έτσι ακόμη κι εδώ ισχύει η συνήθεια που θέλει τους ναούς δίπλα σε πηγές να είναι αφιερωμένοι στην Αγία Παρασκευή, την προστάτιδα των ματιών.

Η Μονή του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται σε υψόμετρο 536m, βόρεια του χωριού Καρύδι Νεάπολης, πάνω σε μια απότομη βραχώδη πλαγιά. Το μικρό μοναστήρι σήμερα δεν κατοικείται, ενώ έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα αναστήλωσης των ερειπωμένων κτισμάτων του.

Λίγο έξω και νότια από την Τύλισο Ηρακλειου συναντάμε το μικρό σπηλαιώδη ναό της Ζωοδόχου Πηγής στην περιοχή Λούτρα. Το τοπωνύμιο Λούτρα το συναντάμε σε διάφορα μέρη της Κρήτης και σημαίνει το μέρος όπου υπάρχει νερό. Συνήθως επειδή σε μέρη με πηγές από την αρχαιότητα κάποιος μπορούσε να πλυθεί ή να πάρει το λουτρό του επικράτησαν σχετικές ονομασίες (Λουτρό, Λούτρα, Λουτράκι, Παλαιόλουτρα).

Σε μια περιοχή κυριολεκτικά κρυμμένη μέσα σε αιωνόβιες ελιές και άλλα δέντρα κάτω από το χωριό Σελλιά Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου βρίσκεται ο ναός των Αγίων Φώτιου και Ανίκητου. Ως εκεί φτάνει χωματόδρομος από τα Σελλιά. Ο ναός είναι μικρός, στενόμακρος και μονόχωρος και πραγματικά λιτός εξωτερικά. Η κατασκευή του τοποθετείται στα χρόνια της Ενετοκρατίας (14ος αιώνας) και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τις λίγες αγιογραφίες που κοσμούν το βόρειο τοίχο.