Αρχιτεκτονική

Στο Ξυλόδεμα τα τελευταία χρόνια έχει κατασκευαστεί μια πέτρινη βρύση με ξύλινη περίφραξη για την οποία χρησιμοποιήθηκε η ντόπια πέτρα. Ακριβώς πάνω από την βρύση αυτή που δεν έχει ποτέ νερό υπάρχει ένας κούμος πολύ παλιός που κανείς δεν ξέρει από πότε υπάρχει εκεί. Η λέξη κούμος απαντά σε όλη τη δυτική Κρήτη με την έννοια του μιτάτου της ανατολικής Κρήτης ενώ στην Ανατολική Κρήτη η λέξη κούμος χρησιμοποιείται για το μέρος που ζούνε οι κότες, το κοτέτσι δηλαδή.

Μισό χιλιόμετρο βορείως του πολύ γραφικού χωριού Πεμόνια Αποκορώνου Χανίων συναντάμε την περιοχή Κορίτα. Εκεί βρίσκεται μία από τις πολλές πηγές νερού που ποτίζουν τη γη του Αποκόρωνα. Στην πηγή μας οδηγεί χωματόδρομος που ξεκινάει μέσα από το χωριό. Η περιοχή τριγύρω από την πηγή είναι γεμάτη από αιωνόβια πλατάνια, κυπαρίσσια και καρυδιές που σε συνδυασμό με τις ελιές πρασινίζουν το τοπίο της ευρύτερης λαγκαδιάς. Στο σημείο της πηγής υπάρχει μια πολύ γραφική παλιά πέτρινη βρύση χτισμένη με τον μαλακό ασβεστόλιθο της περιοχής και δυο πέτρινες λαξευτές γούρνες.

Σε ένα οροπέδιο στο χωριό Παλαιλώνι Αποκορώνου βρίσκονται τα Λυγένια Πηγάδια. Είναι μια σειρά από πέτρινα στρογγυλά και αρκετά βαθειά πηγάδια που οι κάτοικοι του χωριού έσκαψαν πολύ παλιά για να αντιμετωπιστεί η παντελής έλλειψη πηγών νερού της περιοχής.

Το γεφύρι που έχει το χωριό Κάτω Αστρακοί ονομάζεται Αστρακιανή Καμάρα και βρίσκεται λίγα μέτρα πιο κάτω από τα ερείπια του χωριού στις όχθες του Καρτερού ποταμού. Η Αστρακιανή Καμάρα είναι ένα υπέροχο και καλοδιατηρημένο μονότοξο, πέτρινο γεφύρι που χτίστηκε τον 16ο αιώνα και είναι από τα ομορφότερα της Κρήτης. Το γεφύρι αυτό κτίστηκε για να περνάνε απέναντι οι κάτοικοι του χωριού και οι διαβάτες τους χειμερινούς μήνες που το ποτάμι φουσκώνει.

Ένα από τα λιγότερο φωτογραφημένα και γνωστά πέτρινα γεφύρια της Κρήτης είναι η Καμάρα του Μπούτακα. Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Βρύσες, Εμπρόσνερος και Βαφές Αποκορώνου Χανίων. Είναι το νεώτερο από τα δύο πέτρινα γεφύρια που έχει η περιοχή μαζί με την περίφημη Ελληνική Καμάρα που έχει ηλικία περίπου 2000 χρόνια.

Σε όλη την Κρήτη υπάρχουν πολλά ερειπωμένα μικρά και μεγάλα χωριά ή μετόχια. Ένα από αυτά είναι και το έρημο σήμερα Μετόχι των Σαριδάκηδων λίγο πιο πάνω από το χωριό Ροτάσι Ηρακλείου στο δρόμο που ανηφορίζει προς την Εθιά. Το Μετόχι των Σαριδάκηδων είναι από τα πλέον γραφικά της Κρήτης με μικρά πετρόχτιστα σπίτια στα οποία έμεναν οι κάτοικοί του την εποχή που έκαναν τις αγροτικές εργασίες τους στην περιοχή.

Βόρεια στην πλαγιά πάνω από το χωριό Νικηθιανό Μεραμπέλου και ακριβώς δίπλα στην Εθνική Οδό συναντάμε ένα από τα πιο εντυπωσιακά μυλοτόπια της Κρήτης. Εκεί στέκουν ακόμα και σήμερα κόντρα στο πείσμα του καιρού πολλοί ανεμόμυλοι στη σειρά. Άλλοι σώζονται σε καλή κατάσταση και άλλοι μισογκρεμισμένοι.

Η γέφυρα της Ελεύθερνας κτίστηκε το πρώτο μισό του 4ου αιώνα και σώζεται σε άριστη κατάσταση για τη διάσχιση του ποταμού Χαλοπότα. Κοντά υπήρχε κι άλλη μία η οποία δε σώζεται. Έχει μήκος 9.5μ. και πλάτος 5.25μ. Είναι χαρακτηριστικό το σχήμα της, καθώς δεν υπάρχει καμάρα, αλλά τριγωνικό άνοιγμα (εκφορικό σύστημα).