Μετά την απελευθέρωση της Αραβοκρατούμενης Κρήτης από το Νικηφόρο Φωκά το 961 μ.Χ., παρατηρήθηκε μια περίοδος πολιτισμικής αναγέννησης, γεγονός που αντανακλάται στα μνημεία της εποχής και η οποία συνεχίστηκε με εντονότερους ρυθμούς στα χρόνια της Ενετοκρατίας. Αυτήν την περίοδο ιδρύθηκαν τα περισσότερα μεγάλα και μικρά μοναστήρια, που συναντάμε σήμερα στην Κρήτη. Εκτός από τις λατρευτικές ανάγκες που υπηρετούσαν, τα περισσότερα από αυτά, διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο κατά τη διάρκεια των μεγάλων αγώνων των Κρητικών για ελευθερία, κυρίως μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς ως και την απελευθέρωση.
Οι Χριστιανοί επαναστάτες δεν είχαν άλλα καταφύγια για να οργανώσουν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις. Οι Οθωμανοί, γνωρίζοντας την υποστηρικτική δράση των μοναχών στους Χριστιανούς πολεμιστές, ισοπέδωσαν, κατέκαψαν και λεηλάτησαν τα μοναστήρια που λειτουργούσαν ως επαναστατικές εστίες. Ακόμη και σήμερα, προκαλεί δέος η ιστορία του ολοκαυτώματος της μονής Αρκαδίου το 1866 και η ηρωική απόφαση των πολιορκουμένων Χριστιανών να ανατινάξουν την πυριτιδαποθήκη. για να μην πέσουν στα χέρια των Οθωμανών. Αντίστοιχες ιστορίες έχουν να διηγηθούν σχεδόν όλα τα μοναστήρια της εποχής.
Μονή Αγίου Νικολάου Ζαρού 
Η μονή του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην έξοδο του πανέμορφου φαραγγιού του Γάφαρη (ή του Ρούβα), περίπου 48km νοτιοδυτικά του Ηρακλείου και 3km βόρεια του Ζαρού. Είναι κτισμένο στο σημείο που το 1994 μεγάλη πυρκαγιά κατέκαψε μεγάλο μέρος του πανέμορφου δάσους του φαραγγιού.
Η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Απανωσήφη ή Επανωσήφη βρίσκεται περίπου 30km νότια του Ηρακλείου, κοντά στο Μεταξοχώρι Μονοφατσίου. Είναι η μεγαλύτερη ανδρική μονή στην Κρήτη σε αριθμό μοναχών. Η πνευματική και κοινωνική προσφορά της Μονής στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας είναι ανεκτίμητη.
Η Μονή Αγκαράθου βρίσκεται 23km ανατολικά του Ηρακλείου και είναι κτισμένη με φρουριακή αρχιτεκτονική σε μια κατάφυτη θέση σε υψόμετρο 538m κοντά στην Επισκοπή Πεδιάδος. Το μοναστήρι, ειδικά κατά την Ενετοκρατία, ήταν από τα πλουσιότερα στην Κρήτη με αποτέλεσμα να αποκτήσει ως μετόχια πολλές μικρές και μεγάλες μονές.
Η Μονή Παναγίας Κρουσταλλένιας είναι κτισμένη σε έναν κατάφυτο με πρίνους λόφο κοντά στα χωριά Άγιος Κωνσταντίνος και Μαρμακέτο, στο Οροπέδιο Λασιθίου. Είναι από τις ιστορικότερες μονές της Κρήτης και σίγουρα αξίζει να την επισκεφτείτε.
Η μονή Βιδιανή βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Λουλουδάκι, κοντά στο χωριό Κάτω Μετόχι του Οροπεδίου Λασιθίου. Η πρόσβαση είναι πολύ εύκολη, καθώς από δίπλα από αυτή περνάει ο περιμετρικός δρόμος του οροπεδίου.
Το μοναστήρι της Αγίας Μονής βρίσκεται περίπου 60km νοτιοανατολικά του Ηρακλείου και 38km δυτικά της Ιεράπετρας, πολύ κοντά στο φαράγγι του Καβουσίου. Η πρόσβαση γίνεται μέσω σύντομου δρόμου που ξεκινάει από την Άνω Βιάννο και διέρχεται μέσα από ένα κατάφυτο τοπίο.
Η Μονή του Αγίου Νικολάου είναι μικρό μετόχι της μονής Βροντησίου κτισμένο στο όρος Σανίδα πάνω από το χωριό Σκούρβουλα. Το παλιό ερειπωμένο μοναστήρι αναστηλώθηκε εκ βάθρων από τον μοναχό Ιωσήφ Ανδρουλάκη και επαναλειτούργησε το 2014.
Η μονή Σαββατιανών ή Σαββαθιανών βρίσκεται σε μια πανέμορφη κατάφυτη και καλά κρυμμένη περιοχή κοντά στη Ρογδιά Ηρακλείου, σε υψόμετρο 440m και σε απόσταση 20km δυτικά της πόλης. Η πρόσβαση γίνεται μέσω της Ροδιάς. Είναι ένα από τα λίγα εναπομείναντα μοναστήρια που λειτούργησαν στην περιοχή κατά την Ενετοκρατία.
