Παρελθόν

Μισό χιλιόμετρο βορείως του πολύ γραφικού χωριού Πεμόνια Αποκορώνου Χανίων συναντάμε την περιοχή Κορίτα. Εκεί βρίσκεται μία από τις πολλές πηγές νερού που ποτίζουν τη γη του Αποκόρωνα. Στην πηγή μας οδηγεί χωματόδρομος που ξεκινάει μέσα από το χωριό. Η περιοχή τριγύρω από την πηγή είναι γεμάτη από αιωνόβια πλατάνια, κυπαρίσσια και καρυδιές που σε συνδυασμό με τις ελιές πρασινίζουν το τοπίο της ευρύτερης λαγκαδιάς. Στο σημείο της πηγής υπάρχει μια πολύ γραφική παλιά πέτρινη βρύση χτισμένη με τον μαλακό ασβεστόλιθο της περιοχής και δυο πέτρινες λαξευτές γούρνες.

Πύργοι είχαν κτιστεί και σε άλλες περιοχές του νομού Ηρακλείου. Στον Πανασό Καινουργίου, στην τούρκικη γειτονιά που βρισκόταν νοτιοανατολικά του χωριού και απείχε από το χωριό περίπου 500 μέτρα, υπήρχε πύργος, στον οποίο κατέφυγαν οι Τούρκοι στην επανάσταση του 1821. Τον πύργο προσπάθησαν να καταλάβουν οι οπλαρχηγοί της περιοχής με αρχηγό τον Αστρινό Χατζηδάκη. 

Το Αργυράκειο Πολεμικό και Εθνολογικό Μουσείο στεγάζει μια πολύ σημαντική πολεμική συλλογή του ιδρυτή του Μιχάλη Αργυράκη στην Επισκοπή Πεδιάδος. Παρουσιάζονται οικογενειακά κειμήλια, στρατιωτικός εξοπλισμός από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, φωτογραφίες και έγγραφα.

Η έκθεση αυτή απευθύνεται σε όλους τους επισκέπτες του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς, αλλά και σε αυτούς που φτάνουν μέχρι το Ξυλόσκαλο χωρίς να σκοπεύουν να διανύσουν την απόσταση από Ξυλόσκαλο μέχρι Αγία Ρούμελη, δίνοντας τους μια ευκαιρία γνωριμίας με το χώρο και εκπαιδεύοντας τους περιβαλλοντικά.

Σε ένα οροπέδιο στο χωριό Παλαιλώνι Αποκορώνου βρίσκονται τα Λυγένια Πηγάδια. Είναι μια σειρά από πέτρινα στρογγυλά και αρκετά βαθειά πηγάδια που οι κάτοικοι του χωριού έσκαψαν πολύ παλιά για να αντιμετωπιστεί η παντελής έλλειψη πηγών νερού της περιοχής.

Το φρούριο Nuovo (Καινούργιο ή Ψηλό Καστέλι) βρισκόταν πάνω στον απομονωμένο λόφο Ψηλό Καστέλλι, βορειοδυτικά του χωριού Καστέλλι Καινουργίου, κοντά στη Φαιστό.

Στην κορυφή του βραχώδους εξάρματος του Προφήτη Ηλία κοντά στο Σμάρι Πεδιάδος, σε υψόμετρο 590μ, βρίσκονται τα ερείπια ακρόπολης με ισχυρό οχυρωματικό περίβολο. Το σημείο έχει πανοραμική θέα σε όλη την επαρχία Πεδιαδας κι επέβλεπε τις εύφορες πεδιάδες του Καστελίου και του Σμαρίου. Κατά την αρχαιολόγο Χατζή-Βαλλιάνου εδώ ήταν η πραγματική θέση της αρχαίας Λύττου που αναφέρεται στον Όμηρο. Η πόλη κατοικήθηκε από το 1800 π.Χ. ως το 630 π.Χ., πριν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους της.

Ένας από τους τρεις παραθαλάσσιους κουλέδες του Φόδελε που ήλεγχαν τα περάσματα της περιοχής. Η πρόσβαση, παρόλο που φαίνεται κοντά, είναι πολύ δύσκολη λόγω βλάστησης και συρματοπλεγμάτων. Σήμερα σώζεται ακόμη το τζάκι του πύργου.