Παρελθόν

Ο Κούλες των Ματάλων βρίσκεται στο ύψωμα Καστρί πάνω από την παραλία των Ματάλων. Η πρόσβαση είναι πολύ εύκολη, καθώς λίγο παρακάτω περνάει το μονοπάτι για την Κόκκινη Άμμο.

Στη θέση που είναι κτισμένο το σημερινό Λουτρό Σφακίων υπήρχε το επίνειο (λιμάνι) της αρχαίας Ανώπολης και της Αράδενας. Το λιμάνι αυτό αναφέρεται στα αρχαία κείμενα ως Φοίνιξ ή Κατώπολη. Στο Φοίνικα λατρεύονταν οι θεοί Δίας και Απόλλωνας.

Πάνω από τον ερειπωμένο οικισμό Κολοκάσια, στη νοτιοανατολική πλευρά του Ασφενδιανού φαραγγιού υψώνεται ο απόκρημνος βράχος Καστρί. Όπως μαρτυρούν ίχνη κτιρίων και τμήμα οχυρωματικού τείχους, πάνω στο Καστρί βρήκαν καταφύγιο πιθανώς κατά την Σκοτεινή Περίοδο, δηλαδή μετά την κατάρρευση του Μινωικού Πολιτισμού μετά τον 12ο αιώνα π.Χ., οι κάτοικοι της Κρήτης.

Η αρχαία πόλη Ελτυνία, Έλτυνα ή Ελτυναία ήταν διάσπαρτα κτισμένη στο σημερινό κάμπο των Πεζών, αλλά ο κύριος πυρήνας της πιθανότατα βρισκόταν στην περιοχή που είναι κτισμένο σήμερα το χωριό Κουνάβοι. Κύρια ασχολία των κατοίκων της ήταν η αμπελουργία και η οινοποιία και η παραγωγή οίνου, που εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να αποτελεί βασικό τομέα της τοπικής οικονομίας.

Στο χωριό Ακούμια (ή σωστότερα Κούμια) Αγίου Βασιλείου, που είναι σκαρφαλωμένο στις βόρειες πλαγιές του Όρους Ασιδέρωτα, υπάρχουν τα ερείπια ενός πύργου τουρκικής κατασκευής, κι όχι ενετικής όπως πιστεύουν οι ντόπιοι.

Η Κρήτη είναι ένα μέρος τόσο πλούσιο με πολυποίκιλτες ομορφιές που ακόμα και εκείνοι που νομίζουν ότι την ξέρουν και έχουν δει τις ομορφιές της, αγνοούν πολλούς από τους μεγάλους θησαυρούς που κρύβει. Κάποιοι από αυτούς τους θησαυρούς κρύβονται στην επιφάνειά της και κάποιοι άλλοι πολλά μέτρα κάτω από αυτήν. Ένα από αυτά τα μέρη είναι ένα γερμανικό καταφύγιο αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης που ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας φωτογραφίες από το εσωτερικό του.

Στην περιοχή του Ακρωτηρίου Χανίων, οι Τούρκοι είχαν κτίσει δύο πύργους με στόχο τον έλεγχο της περιοχής. Ο ένας ήταν κτισμένος στα Κουνουπιδιανά (κοντά στους τάφους των Βανιζέλων) και ο δεύτερος στις Στέρνες (από τη μεριά του κόλπου της Σούδας). Εκτός από αυτούς υπήρχαν κι άλλοι οχυρωμένοι πύργοι (κατοικίες) όπως αυτός του Μουζουρά.

Μικρό πετρόκτιστο γεφύρι που ενώνει τις δύο πλευρές του μικρού φαραγγιού που οι ντόπιοι αποκαλούν Σαμπαθιανό Χαυγουδάκι. Δίπλα στην καμάρα υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Μάμα.