Τα Αστερούσια Όρη αποτελούν τη νοτιότερη οροσειρά της Ελλάδας και βρίσκονται στη νότια μεριά του Νομού Ηρακλείου. Είναι μια στενόμακρη οροσειρά μήκους περίπου 60χλμ που σχηματίζεται ανάμεσα στην πεδιάδα της Μεσαράς και στο Νότιο Κρητικό Πέλαγος. Ξεκινάει ανατολικά από τον Αναποδάρη ποταμό και καταλήγει δυτικά στο άκρο της Μεσαράς, στο Ακρωτήριο Λίθινο.
Το υψόμετρο των Αστερουσίων δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο, αλλά η πρόσβαση είναι αρκετά δύσκολη καθώς το ανάγλυφο είναι πολύ έντονο, με πολλά φαράγγια και χαώδεις χαράδρες. Κύριο χαρακτηριστικό των Αστερουσίων είναι οι υψηλές θερμοκρασίες, η ξηρασία και η πολύ χαμηλή βλάστηση, κυρίως από φρυγανότοπους, χωρίς όμως να λείπουν οι λίγες οάσεις δροσιάς με πηγές γλυκού νερού και ποταμάκια. Τα ελάχιστα δέντρα που πασχίζουν να φυτρώσουν γίνονται αμέσως βορά στις πεινασμένες κατσίκιες που καταστρέφουν τα πάντα στο πέρασμα τους. Έτσι, γυμνά βουνά, κοφτερά βράχια και απότομοι γκρεμοί εκατοντάδων μέτρων που καταλήγουν κοντά στην θάλασσα δίνουν έναν απόκοσμο χαρακτήρα σε όλη την περιοχή, που όμοια της δεν υπάρχει αλλού στην Ελλάδα.
.jpg)
Μια λεπτομερής ξενάγηση στα Αστερούσια
Ξεκινώντας ανατολικά, από τον Τσούτσουρα ή το Μεσοχωριό της Μεσαράς κάποιος μπορεί να επισκεφτεί το Μοναστήρι του Αγίου Νικήτα με τη φοβερή παραλία και το μικρό φοινικόδασος του Αγίου Αντωνίου. Η οδήγηση παράλληλα με τις απότομες πλαγιές του φαραγγιού του Αχεντριά, που καταλήγει σε μια μικρή όαση με πλατάνια στο Μαριδάκι, θα σας αποζημιώσει για την κούραση. Ωστόσο, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, η πρόσβαση στο Μαριδάκι με τα πόδια μέσω του μονοπατιού που ξεκινάει από τον Τσούτσουρα είναι μόλις 35’ ενώ με το αυτοκίνητο μιάμιση ώρα, καθώς ο κακοτράχαλος χωματόδρομος ανεβαίνει τα βουνά και να ξανακατεβαίνει. Για να συνεχίσετε δυτικότερα πρέπει να γυρίσετε ξανά στην Μεσαρά, ή να διασχίσετε χωματόδρομους προς τον Αχεντριά και την Εθιά.
Από τον Πύργο ή την Εθιά μπορείτε να οδηγήσετε ως το χωριό Παράνυμφοι και να κατηφορίσετε με άσφαλτο στον παραθαλάσσιο οικισμό των Τριών Εκκλησιών, όπου υπάρχει το μεγαλύτερο φυσικό χαρουπόδασος στην Κρήτη. Το τοπίο στη διαδρομή είναι μαγευτικό, με τα κοφτερά βράχια και τους απότομους γυμνούς γκρεμούς να κόβουν την ανάσα. Κοντά στους Παρανύμφους μπορείτε να επισκεφτείτε τον εκπληκτικό καταρράκτη του Αμπά, στην αρχή του ομώνυμου φαραγγιού του Αμπά. Οι απόκρημνες πλαγιές της περιοχής φιλοξενούν τον μεγαλύτερο νησιωτικό πληθυσμό αρπακτικών στην Ευρώπη.
Ο καταρράκτης Αμπάς στους Παρανύμφους με τις Τρεις Εκκλησιές στο βάθος. Τα Αστερούσια Όρη το χειμώνα μετατρέπονται σε μια χώρα καταρρακτών!
Κατευθυνόμενοι δυτικότερα, μπορείτε να επιχειρήσετε ίσως την πιο εντυπωσιακή διαδρομή στα Αστερούσια Όρη, τη διαδρομή προς τη Μονή Κουδουμά. Τρεις διαφορετικοί χωματόδρομοι (από Καπετανιανά, Παρανύμφους και Στέρνες) συναντιούνται στην αρχή του επιβλητικού Φαραγγιού του Κουδουμά, βορειοανατολικά από την ψηλότερη κορυφή των Αστερουσίων, τον Κόφινα (1231μ) όπου μπορείτε να ανέβει κάποιος από μονοπάτι. Από το σημείο που συναντιούνται οι τρεις δρόμοι, ένας χωματόδρομος περίπου 15χλμ κατηφορίζει από υψόμετρο 1000 μέτρων στην παραλία του Κουδουμα, διασχίζοντας το μοναδικό πευκοδάσος του Κουδουμά και με απίστευτη θέα στη θάλασσα. Από το μοναστήρι που είναι κτισμένο πάνω στη θάλασσα, μπορείτε να περπατήσετε το μονοπάτι μέχρι το σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου και τον οικισμό του Αγίου Ιωάννη. Η πρόσβαση με αυτοκίνητο στον Άγιο Ιωάννη γίνεται και μέσω χωματόδρομου από τα γραφικά Καπετανιανά.
Ανατολικότερα από τον Άη Γιάννη μονοπάτι οδηγεί στις όμορφες παραλίες Σαλαμιάς και Κατάρτι, και καταλήγει στην παραλία της Τρυπητής. Στην παραλία της Τρυπητής μπορείτε όμως να φτάσετε και μέσω χωματόδρομων από τα Καπετανιανά ή τη Βασιλική, ο οποίος περνάει μέσα από το άγριο φαράγγι της Τρυπητής και διασχίζει το ελαιοδάσος του Αγίου Σάββα, και συνεχίζει μέσα από πολύ στενά περάσματα. Από την παραλία άλλος δρόμος συνεχίζει δυτικά για το χωριό Κρότος και το Λέντα, περνώντας κοντά από την παραλία Ψιλή Άμμος στην έξοδο του φαραγγιού του Τράφουλα.
Το επιβλητικό φαράγγι της Τρυπητής ανατολικά του Λέντα
Ο δρόμος από την Τρυπητή καταλήγει στο μικρό θέρετρο του Λέντα, όπου σύμφωνα με την παράδοση ήταν το σημείο όπου έφτασε ο Δίας, με την μορφή ταύρου, κουβαλώντας την Ευρώπη στη ράχη του. Ο αρχαίος Λέντας, η Λεβήνα, κατά την αρχαιότητα φιλοξένησε ένα από τα σπουδαιότερα Ασκληπιεία της Κρήτης που χρησιμοποιούσε το νερό ιαματικής πηγής. Στο Λέντα φτάνει ασφαλτοστρωμένος δρόμος που ξεκινάει από το παραδοσιακό χωριό Μιαμού. Από τον Λέντα ξεκινάει δρόμος που οδηγεί δυτικά, κατά μήκος των όμορφων ακρογιαλιών, στις οποίες υπάρχουν μικροί οικισμοί. Αφού περάσετε τα Πλατιά Περάματα, θα συναντήσετε την όμορφη παραλία του Χρυσόστομου, όπου υπάρχουν ακόμη ίχνη της αρχαίας Λασαίας. Στη συνέχεια κατευθυνθείτε ακόμη δυτικότερα, ως την απέραντη ακρογιαλιά των Καλών Λιμένων. Απέναντι θα δείτε τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις που έκαναν πάμπλουτη την οικογένεια των Βαρδινογιάννηδων, ενώ στο λόφο θα δείτε τη μικρή εκκλησία του Αγίου Παύλου που έχει κτιστεί δίπλα σε σπηλιά, όπου σύμφωνα με την παράδοση έζησε ο Άγιος Παύλος κατά το ταξίδι του στη Ρώμη. Στους Καλούς Λιμένες μπορείτε να φτάσετε και με ασφαλτοστρωμμένο δρόμο που ξεκινάει από την Πόμπια της Μεσαράς. Στους Καλούς Λιμένες ουσιαστικά σταματούν οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι που καλύπτουν τα δυτικά Αστερούσια. Ωστόσο, τα Αστερούσια δεν τελειώνουν εδώ... Ανέγγιχτα τοπία με άγρια ομορφιά που μόνο με κακοτράχαλους χωματόδρομους ή πεζοπορία μπορεί κάποιος να δει, βαθιά φαράγγια και χαράδρες συνθέτουν το σκηνικό κι εδώ.
Ο Άγιος Αντώνιος μέσα στο Αγιοφάραγγο
Δυτικά από τους Καλούς Λιμένες χωματόδρομος οδηγεί στη Μονή της Παναγίας Οδηγήτριας, όπου μπορείτε να φτάσετε και μέσω ασφαλτοστρωμμένου δρόμου από τον Σίβα. Η μονή είναι από τις ιστορικότερες στην Κρήτη και έχει τεράστιες εκτάσεις στην κατοχή της. Σχεδόν όλες οι εκτάσεις δυτικά των Καλών Λιμένων ανήκουν στην κατοχή της μονής. Κοντά στη μονή Οδηγήτριας ξεκινάει το Αγιοφάραγγο, ένα από τα ωραιότερα φαράγγια της Κρήτης, το οποίο καταλήγει σε μια εκπληκτική παραλία. Η πεζοπορία στο φαράγγι είναι πολύ εύκολη και διαρκεί περίπου 30 λεπτά από το κοντινότερο σημείο που φτάνει αυτοκίνητο. Συνεχίζοντας το ταξίδι μας προς τα δυτικά, από τη μονή Οδηγήτριας ακολουθήσετε το δεύτερο χωματόδρομο που οδηγεί προς Βαθύ. Πρώτα θα συναντήσετε μια διασταύρωση για Μάρτσαλο που οδηγεί στο όμορφο φαράγγι του Μάρτσαλου μέσα στο οποίο υπάρχει η λαξευτή εκκλησία της Παναγίας της Μαρτσαλιανής, ένα μικρό φοινικόδασος, και η μικρή παραλία του Μάρτσαλου.
Αν δεν επισκεφτείτε το Μάρτσαλο, η επόμενη διασταύρωση θα σας φέρει το δίλημμα Κεφάλι ή Βαθύ. Αν ακολουθήστε το δρόμο για Κεφάλι, ένας αρκετά δύσβατος χωματόδρομος θα σας μεταφέρει σε ένα από τα πιο εκπληκτικά σημεία της Κρήτης, το Κεφάλι. Είναι ένα μικρό πλάτωμα, στην άκρη του οποίου απότομοι κατακόρυφοι γκρεμοί ύψους 400μ βυθίζονται στην θάλασσα και προκαλούν ίλιγγο σε όποιον βρεθεί στην άκρη του! Κοντά σε αυτό το σημείο σχηματίζεται η γωνία της Μεσαράς, το Ακρωτήριο Λίθινο. Γυρίζοντας πάλι πίσω και οδηγώντας αυτή τη φορά βόρεια από το Κεφάλι, ακολουθήστε τον δρόμο που οδηγεί στο Βαθύ, μια όμορφη παραλία σε ένα πολύ κλειστό κόλπο που μοιάζει με λίμνη. Εδώ τελειώνει ουσιαστικά και ο δρόμος από την Οδηγήτρια, αλλά το τελευταίο τμήμα των Αστερουσίων είναι τα διάσημα Μάταλα.
Φαράγγι Αγιοφάραγγο 
Το Αγιοφάραγγο βρίσκεται νότια της Μονής Οδηγήτριας και δημιουργήθηκε από τις κοίτες δύο ρεμάτων που ξεκινούν το ένα βόρεια - βορειοανατολικά από το Γυαλομονόχωρο και το άλλο βορειοανατολικά από την Οδηγήτρια. Τα δύο ρέματα συναντούνται κοντά στην Αγία Κυριακή και αφού ακολουθήσουν μια σχετικά ομαλή διαδρομή δυτικά και νότια της εκκλησίας Αγ. Κυριακής εισέρχεται στο ποροφάραγγο απ' όπου αρχίζει το κυρίως φαράγγι, το Αγιοφάραγγο και καταλήγει στο Λιβυκό πέλαγος όπου απλώνεται μια μικρή αλλά θαυμάσια παραλία.
Παραλία Μάρτσαλο 
Η παραλία έχει μεγάλα πλακουτσωτά βότσαλα και είναι εντελώς απομονωμένη. Το νερό είναι σχεδόν πάντα πολύ ήρεμο, γεγονός που δικαιολογεί και την ονομασία του (Μάρτσαλο σημαίνει Καλό Λιμάνι στα λατινικά). Στο μέσο της παραλίας υπάρχει μια αποβάθρα για τις βάρκες που έρχονται από τους Καλούς Λιμένες ή τα Μάταλα. Δίπλα υπάρχουν αρκετά αλμυρίκια που προσφέρουν φυσική σκιά.
Το φαράγγι του Αμπά βρίσκεται περίπου 53km νότια του Ηρακλείου, στα Αστερούσια Όρη. Ξεκινάει από το μικρό οροπέδιο που σχηματίζεται κοντά στο χωριό Παράνυμφοι (710m υψόμετρο) και καταλήγει στην παραλία των Τριών Εκκλησιών. Πρόκειται για ένα μεγάλο (4km), πολύ όμορφο φαράγγι με πολλά στενά περάσματα, το οποίο δεν είναι προσβάσιμο, παρά μόνο από έμπειρους canyoners.
Η Μονή Κουδουμά βρίσκεται 74 χλμ νότια του Ηρακλείου, στη δυτική πλευρά του Ακρωτηρίου Μάρτελος και νότια του όρους Κόφινα (την φηλότερη κορυφή των Αστερουσίων Ορέων). Όλη η περιοχή είναι γεμάτη σπήλαια, στα οποία διέμεναν ερημίτες.
Ο Δυσκός βρίσκεται 75 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, περίπου 500μ δυτικά του Λέντα. Είναι ένας μικρός οικισμός, γνωστός και με το όνομα Δυτικός, τον οποίο χωρίζει από το χωριό του Λέντα το γνωστό ακρωτήριο Λιοντάρι. Το Λιοντάρι λέγεται ότι ήταν ένα από τα λιοντάρια που μετάφεραν την άμαξα της Θεάς Ρέας και κάποτε πέτρωσε εδώ.
Στην έξοδο του φαραγγιού Μεσοσφήνης σχηματίζεται μια μοναδική παραλία με χοντρή άμμο και καταγάλανα νερά. Μέσα στη θάλασσα υπάρχουν δύο μεγάλοι όμορφοι βράχοι, ενώ στα ανατολικά υπάρχει ένα τεράστιο σπήλαιο, το οποίο προκαλεί δέος. Αυτό το θαλάσσιο σπήλαιο είναι το Μάτι του Βοδιού (ή βοϊδομάτι)!
Το Σκιαδάκι είναι μια πολύ μικρή παραλία που σχηματίζεται στην έξοδο του άγριου φαραγγιού Κακοπέρατου, το οποίο ξεκινάει 10 χλμ νότια του χωριού Αχεντριάς, στην ανατολική μεριά των Αστερουσίων. Η απόσταση της από το Ηράκλειο είναι περίπου 66 χλμ.
Ο Άγιος Αντώνιος βρίσκεται 71 χλμ νότια του Ηρακλείου, ανάμεσα στον οικισμό του Άη Γιάννη και τη Μονή Κουδουμά. Η περιοχή είναι πολύ απομονωμένη και η πρόσβαση μπορεί να γίνει μόνο μέσω ενός μονοπατιού που συνδέει τον Άη Γιάννη με τη Μονή. Το μονοπάτι περνάει ανάμεσα από πεύκα και χαρουπιές.
