Φαράγγι Κάπνης
Το Φαράγγι της Κάπνης είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαράγγια των Ανατολικών Σφακίων και παραμένει παντελώς άγνωστο στον περισσότερο κόσμο. Η αρχή του ανοικτού ρέματος της Κάπνης που σιγά σιγά γίνεται φαράγγι βρίσκεται νότια της κορυφής Ακονές στην περιοχή Χιονίστρα, πάνω στο δρόμο που ενώνει το οροπέδιο του Ασκύφου με το χωριό Ασφένδου (χιονίστρα είναι στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα το μέρος που κρατάει μεγάλες χιονούρες, μέρη που το χιόνι αργεί πολύ να λιώσει).
Η έξοδος του φαραγγιού βρίσκεται στο χωριό Νομικιανά Σφακίων και το ρέμα του καταλήγει στην παραλία του Κούτελου. Στη Χιονίστρα σχηματίζονται δύο διαφορετικά ρέματα σε ασβεστολιθικό έδαφος τα οποία μετά από περπάτημα μίας ώρας περίπου το καθένα σμίγουν για να δημιουργήσουν την Κάπνη. Το φαράγγι είναι αρκετά μεγάλο σε μήκος και η όλη διάσχισή του απαιτεί περίπου 4 ώρες. Είναι από τα δύσκολα κι επικίνδυνα φαράγγια της Κρήτης με κακοτράχαλη κοίτη η οποία σε μερικά σημεία δημιουργεί ξηρούς καταρράκτες (ρετζάκες στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα) και απαιτείται σκαρφάλωμα. Δε συστήνεται σε καμιά περίπτωση για άτομα που δεν έχουν πείρα στο βουνό.
Στην κοίτη δημιουργούνται μερικά μικρά σπήλαια τα οποία σε παλιότερες εποχές χρησιμοποιήθηκαν ως μάντρες. Σε ένα από τα σπήλαια αυτά υπάρχει εσωτερικά νερό που είναι το μόνο πόσιμο νερό σε όλη την αφιλόξενη περιοχή της Κάπνης. Το νερό αυτό όμως δεν είναι χαμηλά στην κοίτη και είναι αδύνατο να εντοπιστεί από κάποιον που δεν ξέρει πραγματικά καλά την περιοχή. Η Κάπνη έχει σε αρκετά σημεία όμορφη βλάστηση από σφεντάμια, σφάκες και πρίνους και όμορφα τοιχώματα από πλακώδη ασβεστόλιθο.
Το όνομα Κάπνη το οφείλει στο εξής γεγονός. Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας την περιοχή όπως και όλα τα Ανατολικά Σφακιά κάλυπταν εξαιρετικά πυκνά δάση. Μέσα στα δάση αυτά έβρισκαν ασφαλές καταφύγιο οι Κρήτες αντάρτες που πολεμούσαν εναντίον της «Γαληνοτάτης». Οι Ενετοί για να δώσουν λύση στο πρόβλημα αποφάσισαν να κάψουν τα δάση της περιοχής κι έτσι κατάφεραν να αποτεφρώσουν και το δάσος που κάλυπτε την περιοχή της Κάπνης. Ήταν τόσο παρθένο και τόσο πυκνό το δάσος που λέγεται ότι έκαιγε η φωτιά στην περιοχή για ολόκληρες εβδομάδες. Επειδή το φαράγγι είναι σχετικά κλειστό δημιουργήθηκε το φαινόμενο του φούρνου δηλαδή εγκλωβίστηκε η φωτιά στα τοιχώματα και αναπτύχθηκαν πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Οι ψηλές θερμοκρασίες που κράτησαν μέρες κυριολεκτικά έψησαν και το πέτρωμα του βουνού όπως συμβαίνει μέσα σε ένα ασβεστοκάμινο. Επειδή το φαινόμενο αυτό κράτησε μέρες ολόκληρες ακόμα και μετά το τέλος της καταστροφικής μανίας της φωτιάς από την περιοχή συνέχισε να βγαίνει καπνός για μέρες. Έτσι ονομάστηκε Κάπνη. Το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς μετά τη φωτιά του δάσους των Ανατολικών Σφακίων λέγεται ότι έκανε μία πρωτοφανή πλημμύρα η οποία βρήκε τις πλαγιές των βουνών γυμνές και τις κυριολεκτικά ψημένες πέτρες θρυμματισμένες τις οποίες το νερό με την απίστευτη δύναμή του παρέσυρε στην έξοδο του φαραγγιού. Ήταν τόσο μεγάλη η ποσότητα φερτού υλικού που απόθεσε το ρέμα της Κάπνης στην έξοδό του που σχημάτισε από τότε τη μεγαλύτερη κι εντυπωσιακότερη σάρα (χαλασές στο ντόπιο γλωσσικό ιδίωμα) σε ολόκληρη την Κρήτη, η οποία είναι ορατή και σήμερα από πολλά χιλιόμετρα μακριά. Η σάρα ξεκινάει ακριβώς στην έξοδο του φαραγγιού και καταλήγει μέσα στο χωριό Νομικιανά.
Πηγή: Χριστόφορος Χειλαδάκης
