Μινωική
Εποχή

Ο μινωικός οικισμός που βρίσκεται κοντά στον οικισμό Νεροκούρου Χανίων και ανασκάφηκε το 1977. Στο σημείο αυτό βρέθηκε μια μινωική έπαυλη κτισμένη στα ανακτορικά πρότυπα (πλακόστρωτα δάπεδα, πολύθυρο, διώροφο). Η έπαυλη κτίστηκε το 1600πΧ περίπου.

Η Τραόσταλος (ή ο Τραόσταλος) ανασκάφηκε το 1963-1964 και το 1978 από τον Κ. Δαβάρα. Ήταν Ιερό Κορυφής και βρέθηκαν λείψανα δύο πυρών και δύο δωμάτια με όστρακα Παλαιοανακτορικής περιόδου, αγγεία και ζώδια δεκάδων κεφαλών με περίτεχνες κομμώσεις και καλύμματα, αρκετά ακέραια ειδώλια λάτρεων, κλπ.

Ο αρχαιολογικός χώρος στο Κεφάλι του Αγίου Αντωνίου ή Κρέμασμα βρίσκεται πάνω στη θάλασσα, ανάμεσα στις παραλίες Μπούφος και Αυλάκι. Από το χώρο αυτό υπάρχει πολύ καλή θέα στο φαράγγι του Σελλιναρίου, που ήταν το πέρασμα προς το Λασίθι.

Στην κορυφή του βραχώδους εξάρματος του Προφήτη Ηλία κοντά στο Σμάρι Πεδιάδος, σε υψόμετρο 590μ, βρίσκονται τα ερείπια ακρόπολης με ισχυρό οχυρωματικό περίβολο. Το σημείο έχει πανοραμική θέα σε όλη την επαρχία Πεδιαδας κι επέβλεπε τις εύφορες πεδιάδες του Καστελίου και του Σμαρίου. Κατά την αρχαιολόγο Χατζή-Βαλλιάνου εδώ ήταν η πραγματική θέση της αρχαίας Λύττου που αναφέρεται στον Όμηρο. Η πόλη κατοικήθηκε από το 1800 π.Χ. ως το 630 π.Χ., πριν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους της.

Η πολύ ήρεμη περιοχή του Μακρύγιαλου με τις πεδιάδες και την απάνεμη παραλία δε θα μπορούσε να αγνοηθεί από τους Μινωίτες, που άφησαν σημαντικά ίχνη κατοίκησης. Το κυριότερο εύρημα είναι μια αγροτική έπαυλη, μια μικρογραφία ανακτόρου, στην τοποθεσία Πλακάκια, που εντοπίστηκε το 1971 από τον Κώστα Δαβάρα.

Στο δρόμο μεταξύ Σητείας - Πισκοκεφάλου ανασκάφηκε διώροφη μινωική έπαυλη και μπορεί κανείς και σήμερα να δει τα σωζόμενα ερείπια δωματίων, τις σκάλες, τους προστατευτικούς ογκολίθους από το ποτάμι ή τη θάλασσα κ.α.

Ο μινωικός οικισμός στη θέση Φούρνου Κορυφή βρίσκεται κοντά στο Μύρτος κι αποτελεί εγκατάσταση της προανακτορικής φάσης του μινωικού πολιτισμού. Ο οικισμός ιδρύθηκε πριν το 2500 π.Χ. και είχε βίαιο τέλος πριν το 2100 π.Χ. Ήταν κτισμένος σε λόφο, τειχισμένος και περιλάμβανε εκατό περίπου δωμάτια σε πυκνή διάταξη.

Λίγο έξω από το χωριό Ζου Σητείας έχει ανασκαφεί το 1955-1956 μια μινωική αγρέπαυλη μεγάλων διαστάσεων με πολλά δωμάτια, όπως αναπαυτήρια, εργαστήριο, καθιστικό, κλίβανος, κλπ. Μέρος του χώρου έχει καταστραφεί από τη διάνοιξη του δρόμου.