Η οροσειρά της Ίδης, πιο γνωστή ως Ψηλορείτης, βρίσκεται στο κέντρο της Κρήτης και καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των Νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνης. Ανάμεσα στις πολλές κορυφές του και τις παραφυάδες του κύριου ορεινού όγκου, ξεχωρίζουν οι πέντε μεγαλύτερες του που είναι ο Τίμιος Σταυρός (2456μ), ο Αγκαθιάς (2424μ), η Στολίστρα (2325μ), το Βουλομένου (2267μ) και ο Κούσακας (2209μ). Μάλιστα η κορυφή του Τιμίου Σταυρού είναι μεγαλύτερη μόλις κατά 3μ της ψηλότερης κορυφής των Λευκών Ορέων (τις Πάχνες - 2453μ), όντας έτσι το ψηλότερο σημείο της Κρήτης.
Ο Ψηλορείτης προσφέρει μοναδικές συγκινήσεις σε όσους προσπαθήσουν να τον γνωρίσουν καλύτερα, καθώς σε αυτόν μπορεί κάποιος να δει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά τοπία άγριας ομορφιάς. Μοναδικά σπήλαια, καρστικοί σχηματισμοί, βαθειά φαράγγια, μικρά οροπέδια, δάση, χωριά στην άκρη του γκρεμού και γυμνές αλπικές ζώνες συνθέτουν το ανεπανάληπτο σκηνικό στον Ψηλορείτη.
.jpg)
Ο επιβλητικός Ψηλορείτης ανέκαθεν προκαλούσε δέος στους επισκέπτες του. Έτσι, οι αρχαίοι Μινωίτες τον θεωρούσαν ιερό βουνό και πολλοί μύθοι τον έχουν ως επίκεντρο. Το σπήλαιο του Ιδαίου Άντρου, κοντά στο οροπέδιο της Νίδας, συνδέθηκε με την ανατροφή του Δία, του σπουδαιότερου Θεού των Αρχαίων Ελλήνων. Εκεί κοντά, στην πηγή της Ζωμίνθου, υπήρχε ιερή πηγή και ένα σπουδαίο ορεινό αστικό κέντρο.
Η λατρεία του Ψηλορείτη συνεχίστηκε ακόμη και στα χριστιανικά χρόνια. Ακόμη και σήμερα μπορείτε να επισκεφτείτε το πετρόκτιστο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, στην κορυφή της ομώνυμης κορυφής, το οποίο κτίστηκε πολύ παλιά. Στις 14 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο πολλοί πιστοί από όλη την Κρήτη ανεβαίνουν στον Τίμιο Σταυρό, μέσω του μονοπατιού που ξεκινάει από το οροπέδιο της Νίδας (4-5 ώρες ανάβαση) ή από το Λάκκο του Μιγερού (2 ώρες) και διανυκτερεύουν στην κορυφή ώστε να προλάβουν την λειτουργία το άλλο πρωί (στις 15 Σεπτεμβρίου είναι του Τιμίου Σταυρού). Η θέα από την κορυφή είναι εκπληκτική, καθώς φαίνεται η Κρήτη σε όλο της το πλάτος, από το Ηράκλειο έως τα Αστερούσια, αλλά και από τη Γαύδο έως τη Χρυσή. Είναι μια μοναδική εμπειρία την οποία αξίζει να ζήσετε, αρκεί να έχετε προετοιμαστεί κατάλληλα για την παγωνιά που επικρατεί στα 2500μ το βράδυ (η θερμοκρασία πέφτει συχνά υπό το μηδέν ακόμη και τον Αύγουστο). Επίσης δεν υπάρχει βλάστηση και νερό πάνω από τα 2000μ, άρα φροντίσετε να έχετε νερό και καπέλο για την ανάβαση.
Το δάσος του Ρούβα στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη
Παλαιότερα ο Ψηλορείτης καλυπτόταν από μεγάλα δάση τραχείας πεύκης, τα οποία πλέον είναι πολύ περιορισμένα. Τα δείγματα ωστόσο που έχουν απομείνει μαρτυρούν πως ήταν οι πλαγιές των βουνών πριν από μερικούς αιώνες. Ένα από τα μεγαλύτερα δάση της Κρήτης βρίσκεται κοντά στη Γέργερη Ηρακλείου, το πρινοδάσος του Ρούβα, το οποίο φιλοξενεί ενδημικά και σπάνια είδη φυτών, αλλά και ζώων. Επίσης νότια του Ψηλορείτη, στις πλαγιές από τον Ζαρό ως τα Βορίζια υπάρχει ένα αραιό δάσος από τραχεία πεύκη. Άλλα μικρότερα δάση βρίσκονται στο οροπέδιο του Βρομώνερου κοντά στον Κρουσσώνα και στο Παρδί, κοντά στο Αμάρι Ρεθύμνου.
Η πανίδα του Ψηλορείτη είναι πλούσια και εξαιρετικά σημαντική για την βιοποικιλότητα της Κρήτης. Στον Ψηλορείτη βρίσκουν καταφύγιο σπάνια αρπακτικά, όπως γυπαετοί, βιτσίλες και γεράκια. Επίσης, στο δάσος του Ρούβα βρίσκει καταφύγιο ένα από τα πιο σπάνια θηλαστικά της Ευρώπης, ο Κρητικός Αγριόγατος.
Στον ορεινό Μυλοπόταμο με πρωτεύουσα τα Ανώγεια θα γνωρίσετε αυθεντικούς Κρητικούς, ενώ στα χωριά νότια του Ψηλορείτη θα απολαύσετε τη μαγευτική θέα στον κάμπο της Μεσαράς. Από τα Ανώγεια μπορείτε να επισκεφτείτε το Οροπέδιο της Νίδας και το Ιδαίο Άντρο, την Αρχαία Ζώμινθο και το αστεροσκοπείο του Σκίνακα. Επίσης, μπορείτε να επισκεφτείτε το οροπέδιο Λιβάδι και να κατεβείτε στο Ηράκλειο μέσω του εναλλακτικού δρόμου που περνάει από το φαράγγι της Γαϊδουροράχης μέσω του Κρουσσώνα.
Το ιστορικό σπήλαιο του Γεροντόσπηλιου στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου
Ο Ψηλορείτης είναι γεμάτος σπήλαια με σημαντικότερο το μαγευτικό σπήλαιο της Σφεντόνης στα Ζωνιανά, το οποίο είναι επισκέψιμο. Άλλα σπήλαια είναι αυτά του Καμηλάρη Τυλίσου, ο Γεροντόσπηλιος του Μελιδονίου, της Δόξας στο Μάραθο, το Καμαραϊκό, ο Χώνος του Σάρχου και άλλα. Επίσης, μπορείτε να επισκεφτείτε το καρστικό βαθούλωμα στο Βουλισμένο Αλώνι κοντά στην Τύλισο, το οποίο προέρχεται από κατάρρευση της οροφής μεγάλου σπηλαίου.
Ο γιγάντιος ορεινός όγκος του Ψηλορείτη αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες νερού, κυρίως από τα χιόνια που υπάρχουν στις κορυφές ως τον Μάιο. Αυτές οι ποσότητες μέσω υπόγειων ποταμών φτάνουν σε πολλές περιοχές τριγύρω από τα βουνά. Έτσι, μπορείτε να επισκεφτείτε την όμορφη λίμνη Βοτόμου στο Ζαρό, το φράγμα της Φανερωμένης στη Μεσαρά, αλλά και τις πηγές του Αλμυρού ποταμού στο Ηράκλειο.
Τα βουνά του Ψηλορείτη σκίζονται από μεγάλα και βαθιά φαράγγια. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε το καταπράσινο φαράγγι του Αγίου Νικολάου στον Ρούβα, το άγριο φαράγγι των Βοριζίων, του Αλμυρού που ξεκινάει από το οροπέδιο του Στρούμπουλα και των Πλατανιών Αμαρίου.
Λίμνη Φανερωμένης 
Το φράγμα της Φανερωμένης βρίσκεται 7 χλμ δυτικά του χωριού Ζαρού και περίπου 7 χλμ βόρεια του Τυμπακίου. Βρίσκεται σε μια υπέροχη τοποθεσία, μέσα σε μια καταπράσινη κοιλάδα στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη και καλύπτει μια έκταση 1000 περίπου στρεμμάτων και χωρητικότητας 20 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων.
Καμαραϊκό Σπήλαιο 
Το σπήλαιο των Καμαρών, γνωστό κι ως Καμαραϊκό Σπήλαιο, βρίσκεται στις Νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη. Πιο συγκεκριμένα, βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Σωρός, σε υψόμετρο 1700m και βορειοανατολικά του χωριού Καμάρες. Δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικό από σπηλαιολογική σκοπιά, ωστόσο τα μινωϊκά ευρήματα που βρέθηκαν στο σπήλαιο κάνουν το σπήλαιο ένα πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο.
Φαράγγι Πλατανίων 
Το Φαράγγι Πλατανίων βρίσκεται στην κοιλάδα του Αμαρίου, 38km νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου και στις δυτικές παρυφές του Ψηλορείτη. Κατά μήκος των πλαγιών του, κι όχι μέσα από το φαράγγι υπάρχει μονοπάτι. Το μονοπάτι είναι μια μοναδική διαδρομή, με εντυπωσιακούς γκρεμούς, κατακόρυφους βράχους ασβεστόλιθου βαμμένους στα κιτρινοκόκκινα χρώματα της διάβρωσης, βραχοσκεπές και σπήλαια.
Οροπέδιο Λιβάδι Κρουσώνα 
Το Οροπέδιο Λιβάδι βρίσκεται 9km δυτικά του Κρουσσώνα και 35km νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, στις ανατολικές πλαγιές του Ψηλορείτη. Είναι ένα πανέμορφο μέρος για να επισκεφτεί κάποιος ειδικά την άνοιξη, όταν οι 300.000 αχλαδιές και μηλιές είναι ανθισμένες. Το καταπράσινο ήρεμο οροπέδιο με φόντο τις γυμνές κορφές του Ψηλορείτη, αποτελούν ένα μοναδικό τοπίο.
Η πρόσβαση γίνεται μέσω χωματόδρομου που διέρχεται μέσα από το φαράγγι της Χαλασιάς, το οποίο ξεκινάει από το Λιβάδι και καταλήγει στον Κρουσώνα. Ο δρόμος αυτός ξεκινάει δίπλα στην Μονή της Αγίας Ειρήνης του Κρουσώνα, δίπλα στο χωριό.
Καμαραϊκό Δάσος 
Κάτω ακριβώς από το περίφημο Καμαραϊκό σπήλαιο και πάνω από το χωριό Καμάρες Ηρακλείου απλώνεται ένα αρκετά μεγάλο δάσος. Το Καμαραϊκό δάσος καλύπτει όλη την περιοχή στη νότια πλευρά της Μαύρης κορυφής και φτάνει μέχρι το υψόμετρο των 1600-1700μ.. Η εξάπλωσή του φτάνει σχεδόν μέχρι την περιοχή Κουτσουνάρες που ξεκινά το Βοριζανό φαράγγι και συνεχίζει και πάνω από τα Βορίζια.
Μέσα από το φαράγγι διέρχεται ο «φιδίσιος» ποταμός Οάξης που έχει αρκετό νερό ως την άνοιξη. Το φαράγγι είναι εύκολα προσβάσιμο και ασφαλές για περπάτημα, καθώς η κλίση του είναι ήπια.
Το οροπέδιο του Εβδόμου βρίσκεται 3km νοτιοανατολικά του χωριού Γωνιές, σε υψόμετρο 780m. Το οροπέδιο ουσιαστικά χωρίζεται σε δύο μικρότερα οροπέδια, τον Κάτω και τον Πάνω Λάκκο. Το όνομα Έβδομος λέγεται ότι αποτελεί παραφθορά του Εύοσμος, ίσως λόγω των πολλών λουλουδιών την άνοιξη.
