Η οροσειρά της Ίδης, πιο γνωστή ως Ψηλορείτης, βρίσκεται στο κέντρο της Κρήτης και καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των Νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνης. Ανάμεσα στις πολλές κορυφές του και τις παραφυάδες του κύριου ορεινού όγκου, ξεχωρίζουν οι πέντε μεγαλύτερες του που είναι ο Τίμιος Σταυρός (2456μ), ο Αγκαθιάς (2424μ), η Στολίστρα (2325μ), το Βουλομένου (2267μ) και ο Κούσακας (2209μ). Μάλιστα η κορυφή του Τιμίου Σταυρού είναι μεγαλύτερη μόλις κατά 3μ της ψηλότερης κορυφής των Λευκών Ορέων (τις Πάχνες - 2453μ), όντας έτσι το ψηλότερο σημείο της Κρήτης.
Ο Ψηλορείτης προσφέρει μοναδικές συγκινήσεις σε όσους προσπαθήσουν να τον γνωρίσουν καλύτερα, καθώς σε αυτόν μπορεί κάποιος να δει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά τοπία άγριας ομορφιάς. Μοναδικά σπήλαια, καρστικοί σχηματισμοί, βαθειά φαράγγια, μικρά οροπέδια, δάση, χωριά στην άκρη του γκρεμού και γυμνές αλπικές ζώνες συνθέτουν το ανεπανάληπτο σκηνικό στον Ψηλορείτη.
.jpg)
Ο επιβλητικός Ψηλορείτης ανέκαθεν προκαλούσε δέος στους επισκέπτες του. Έτσι, οι αρχαίοι Μινωίτες τον θεωρούσαν ιερό βουνό και πολλοί μύθοι τον έχουν ως επίκεντρο. Το σπήλαιο του Ιδαίου Άντρου, κοντά στο οροπέδιο της Νίδας, συνδέθηκε με την ανατροφή του Δία, του σπουδαιότερου Θεού των Αρχαίων Ελλήνων. Εκεί κοντά, στην πηγή της Ζωμίνθου, υπήρχε ιερή πηγή και ένα σπουδαίο ορεινό αστικό κέντρο.
Η λατρεία του Ψηλορείτη συνεχίστηκε ακόμη και στα χριστιανικά χρόνια. Ακόμη και σήμερα μπορείτε να επισκεφτείτε το πετρόκτιστο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, στην κορυφή της ομώνυμης κορυφής, το οποίο κτίστηκε πολύ παλιά. Στις 14 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο πολλοί πιστοί από όλη την Κρήτη ανεβαίνουν στον Τίμιο Σταυρό, μέσω του μονοπατιού που ξεκινάει από το οροπέδιο της Νίδας (4-5 ώρες ανάβαση) ή από το Λάκκο του Μιγερού (2 ώρες) και διανυκτερεύουν στην κορυφή ώστε να προλάβουν την λειτουργία το άλλο πρωί (στις 15 Σεπτεμβρίου είναι του Τιμίου Σταυρού). Η θέα από την κορυφή είναι εκπληκτική, καθώς φαίνεται η Κρήτη σε όλο της το πλάτος, από το Ηράκλειο έως τα Αστερούσια, αλλά και από τη Γαύδο έως τη Χρυσή. Είναι μια μοναδική εμπειρία την οποία αξίζει να ζήσετε, αρκεί να έχετε προετοιμαστεί κατάλληλα για την παγωνιά που επικρατεί στα 2500μ το βράδυ (η θερμοκρασία πέφτει συχνά υπό το μηδέν ακόμη και τον Αύγουστο). Επίσης δεν υπάρχει βλάστηση και νερό πάνω από τα 2000μ, άρα φροντίσετε να έχετε νερό και καπέλο για την ανάβαση.
Το δάσος του Ρούβα στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη
Παλαιότερα ο Ψηλορείτης καλυπτόταν από μεγάλα δάση τραχείας πεύκης, τα οποία πλέον είναι πολύ περιορισμένα. Τα δείγματα ωστόσο που έχουν απομείνει μαρτυρούν πως ήταν οι πλαγιές των βουνών πριν από μερικούς αιώνες. Ένα από τα μεγαλύτερα δάση της Κρήτης βρίσκεται κοντά στη Γέργερη Ηρακλείου, το πρινοδάσος του Ρούβα, το οποίο φιλοξενεί ενδημικά και σπάνια είδη φυτών, αλλά και ζώων. Επίσης νότια του Ψηλορείτη, στις πλαγιές από τον Ζαρό ως τα Βορίζια υπάρχει ένα αραιό δάσος από τραχεία πεύκη. Άλλα μικρότερα δάση βρίσκονται στο οροπέδιο του Βρομώνερου κοντά στον Κρουσσώνα και στο Παρδί, κοντά στο Αμάρι Ρεθύμνου.
Η πανίδα του Ψηλορείτη είναι πλούσια και εξαιρετικά σημαντική για την βιοποικιλότητα της Κρήτης. Στον Ψηλορείτη βρίσκουν καταφύγιο σπάνια αρπακτικά, όπως γυπαετοί, βιτσίλες και γεράκια. Επίσης, στο δάσος του Ρούβα βρίσκει καταφύγιο ένα από τα πιο σπάνια θηλαστικά της Ευρώπης, ο Κρητικός Αγριόγατος.
Στον ορεινό Μυλοπόταμο με πρωτεύουσα τα Ανώγεια θα γνωρίσετε αυθεντικούς Κρητικούς, ενώ στα χωριά νότια του Ψηλορείτη θα απολαύσετε τη μαγευτική θέα στον κάμπο της Μεσαράς. Από τα Ανώγεια μπορείτε να επισκεφτείτε το Οροπέδιο της Νίδας και το Ιδαίο Άντρο, την Αρχαία Ζώμινθο και το αστεροσκοπείο του Σκίνακα. Επίσης, μπορείτε να επισκεφτείτε το οροπέδιο Λιβάδι και να κατεβείτε στο Ηράκλειο μέσω του εναλλακτικού δρόμου που περνάει από το φαράγγι της Γαϊδουροράχης μέσω του Κρουσσώνα.
Το ιστορικό σπήλαιο του Γεροντόσπηλιου στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου
Ο Ψηλορείτης είναι γεμάτος σπήλαια με σημαντικότερο το μαγευτικό σπήλαιο της Σφεντόνης στα Ζωνιανά, το οποίο είναι επισκέψιμο. Άλλα σπήλαια είναι αυτά του Καμηλάρη Τυλίσου, ο Γεροντόσπηλιος του Μελιδονίου, της Δόξας στο Μάραθο, το Καμαραϊκό, ο Χώνος του Σάρχου και άλλα. Επίσης, μπορείτε να επισκεφτείτε το καρστικό βαθούλωμα στο Βουλισμένο Αλώνι κοντά στην Τύλισο, το οποίο προέρχεται από κατάρρευση της οροφής μεγάλου σπηλαίου.
Ο γιγάντιος ορεινός όγκος του Ψηλορείτη αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες νερού, κυρίως από τα χιόνια που υπάρχουν στις κορυφές ως τον Μάιο. Αυτές οι ποσότητες μέσω υπόγειων ποταμών φτάνουν σε πολλές περιοχές τριγύρω από τα βουνά. Έτσι, μπορείτε να επισκεφτείτε την όμορφη λίμνη Βοτόμου στο Ζαρό, το φράγμα της Φανερωμένης στη Μεσαρά, αλλά και τις πηγές του Αλμυρού ποταμού στο Ηράκλειο.
Τα βουνά του Ψηλορείτη σκίζονται από μεγάλα και βαθιά φαράγγια. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε το καταπράσινο φαράγγι του Αγίου Νικολάου στον Ρούβα, το άγριο φαράγγι των Βοριζίων, του Αλμυρού που ξεκινάει από το οροπέδιο του Στρούμπουλα και των Πλατανιών Αμαρίου.
Δάσος και Φαράγγι Ρούβα 
Το φαράγγι του Αγίου Νικολάου, του Γάφαρη ή του Ρούβα, ορίζεται από τις κορυφές Αμπελάκια στα ανατολικά και Σαμάρι στα δυτικά. Πρόκειται για το σημαντικότερο φαράγγι του Ψηλορείτη και της κεντρικής Κρήτης και πήρε το όνομα του από το ομώνυμο Βυζαντινό εκκλησάκι στη νότια είσοδο του.
Λίμνη Ζαρού (Βοτόμος) 
Η τεχνητή λίμνη του Ζαρού ή Βοτόμος βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη, 1 χλμ βόρεια από τον Ζαρό και 45 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου. Η λίμνη πριν το 1987 ήταν ένας μικρός υδροβιότοπος ο οποίος σχηματιζόταν από τον κρατήρα της πηγής Βοτόμου.
Σπήλαιο Ιδαίο Άντρο 
Το Ιδαίο Άντρο βρίσκεται στις ανατολικές παρειές του όρους Ίδη (Ψηλορείτης), στο οροπέδιο της Νίδας. Το σπήλαιο απέχει 24km από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου και 78 km από το Ρέθυμνο. Το σπήλαιο δεν έχει ιδιαίτερη γεωλογική αξία, αλλά έχει τεράστια μυθολογική και πολιτισμική αξία, καθώς ήταν το σπήλαιο που σύμφωνα με το μύθο μεγάλωσε ο μεγαλύτερος θεός της αρχαιότητας, ο Δίας.
Η Σπηλιά του Μελιδονίου βρίσκεται περίπου 1.800μ. βορειοδυτικά του ομώνυμου χωριού του ορεινού Μυλοπόταμου, σε υψόμετρο 220μ. στη νότια πλευρά του όρους Κουλούκωνα. Ο Γεροντόσπηλιος, όπως λέγεται κι αλλιώς, παρουσιάζει ενδιαφέρον εξαιτίας των αρχαιολογικών του ευρημάτων. Επίσης, το σπήλαιο έχει διαδραματίσει ένα τραγικό ρόλο στην ιστορία της επάναστασης των Κρητών κατά των Οθωμανών.
Τίμιος Σταυρός στον Ψηλορείτη 
Η περήφανη οροσειρά της Ίδης ή Ψηλορείτη όπως οι περισσότεροι σήμερα ονομάζουν το ιερό από την αρχαιότητα βουνό έχει τον Τίμιο Σταυρό που με υψόμετρο 2456 μέτρα είναι η ψηλότερη κορφή όλης της Κρήτης. Για την ανάβαση στον Τίμιο Σταυρό υπάρχουν αρκετοί τρόποι και από τη βόρεια πλευρά αλλά και από τη νότια.
Το Σπήλαιο Ζωνιανών, Σφεντόνη ή του Σφεντόνη η Τρύπα, βρίσκεται 1km βορειοανατολικά των Ζωνιανών Μυλοποτάμου, περίπου 43km από το Ηράκλειο και 52 από το Ρέθυμνο. Αναπτύσσεται στις νότιες παρειές του λόφου Χαλέπα, σε υψόμετρο 630μ. Το σπήλαιο είναι προσβάσιμο και είναι το πιο όμορφο σπήλαιο της Κρήτης και ένα από τα ομορφότερα στην Ελλάδα, με πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Ανήκει στο Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη.
Η πηγή του Αλμυρού θα μπορούσε να είναι ο ορισμός του παράδοξου. Μια πηγή στη βορειοανατολική άκρη του Ψηλορείτη, που απέχει μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από τη θάλασσα και την πόλη του Ηρακλείου, προσφέρει τη μεγαλύτερη ποσότητα νερού της Κρήτης, κατευθείαν στη θάλασσα μέσω του ομώνυμου ποταμού.
Οροπέδιο Νίδας 
Το οροπέδιο της Νίδας είναι ένα από τα μεγαλύτερα της Κρήτης και βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 μέτρων, στην καρδιά του Ψηλορείτη (Ίδη). Οι κορυφές των τριγύρω βουνών είναι χιονισμένες έως τις αρχές του καλοκαιριού, δημιουργώντας ένα υπέροχο τοπίο. Το όνομα του προέρχεται από τις λέξεις «Στην Ίδα», που σημαίνει «στον Ψηλορείτη».
